اصول ، ضوابط و استاندرادهای طراحی خانه سالمندان

چکیده :
پرداختن به مسائل سالمندان با توجه به صنعتی شدن جوامع و تبعات اقتصادی- فرهنگی و اخلاقی آن، بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین با توجه به این که شمار سالمندان در کشور ما در حال افزایش است، باید امکانات بسیاری برای این افراد فراهم آید تا در حد امکان به نیازهای روانی، اجتماعی و جسمانی آنها پاسخ داده شود.

بدین منظور ایجاد فضایی آرام و بدون تنش میتواند آرامش بخش روح و روان سالمندان باشد. در این مقاله سعی شده که در ابتدا با بررسی ویژگیهای روانی، احساسی و شخصیتی افراد سالمند و با در نظر گرفتن محدودیتهای فیزیکی و جسمی آنها، توصیه هایی برای مناسب سازی محیط زندگی آنها ارائه شود.

شناخت ویژگی های سالمندان :
در این قسمت به بررسی ویژگی های سالمندان می پردازیم و این ویژگیها را به دو دسته تقسیم می کنیم:
۱- ویژگی های روحی و روانی سالمندان
۲-ویژگی های جسمی و فیزیکی سالمندان

ویژگی های روحی روانی:
سازگاری سالمند با محیط پیرامون به دلایلی به سختی صورت می گیرد آنان با مشکلات روانی و عاطفی خاصی روبرو هستند احساس تنهایی، میل به جلب توجه دیگران و احساس تملک، لذا برای ابراز وجود و کاهش این فشارهای روانی ممکن است بخواهند محیط را تحت کنترل خود در آورند و دیگران را نیز به اطاعت خود وادار کنند. تحولات درونی ایجاد شده در سالمندان شامل تغییر در حالتهای هیجانی، تفکرات و خویشتن پنداری است. (رفیع زاده، رهنمودهای طراحی معماری خانه های سالمندان، ص: ۶۳)

برخی از احساسات مشترک سالمندان عبارتند از :
۱- احساس غم واندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافیان .
۲- احساس تنهایی به دلیل طرد شدن .
۳- احساس یاس وناامیدی بخصوص در سالمندانی که مشکل مالی نیزدارند .
۴- احساس اضطراب ونگرانی.
۵- احساس هرز رفتن وبیهوده بودن .
۶- احساس سرباربودن .

ویژگی های جسمی و فیزیکی سالمندان:
طبق آمار به دست آمده، ۵۰ درصد کاهش فعالیت های فیزیولوژیکی در افراد بین ۳۰ تا ۷۰، سال ناشی از عوامل محیطی است. بنابراین، طراحی محیط زندگی افراد سالمند بایستی متناسب با شرایط فیزیکی و جسمانی آنها باشد، تا حداقل نیاز به دیگران را احساس نکنند. همچنین دگرگونی ها و ویژگی های خاص سالمندان از فردی به فرد دیگر به طور چمشمگیری تغییر میکند(سلیمیان، سایت و سرای سالمندان حصارک کرج،
. از این رو، به برخی از ویژگیهای لازم در طراحی فضای مناسب برای زندگی سالمندان در زیر اشاره شده است:

محدودیتهای جسمی-حرکتی:
هرچه افراد پیرتر می شوند از قابلیت تحرک آنها نیز کاسته می شود. مشکلات مربوط به تحرک، می تواند در ارتباط با بقیه خصوصیاتی که در طراحی موثر است از قبیل لنگیدن، تمایل به نگاه کردن به پایین در هنگام راه رفتن با عصا، نیاز به استراحت در مسیر حرکت از فضایی به فضای دیگر و یا عدم توانایی خم کردن پا و لزوم دراز کردن آن و… می توانند با عدم اطمینیان از حرکت بین فضا و ترس از افتادن همراه باشد.
تغییرات جسمی که به نیازهای خاصی منجر شده وبرجزییات طراحی تاثیر میگذارند عبارتند از:
الف:کوتاهترشدن قد از اندازه طبیعی وکوتاه شدن افق دید.
ب: تضعیف قوای حرکتی و انجام حرکتهای سریع.
ج: کند شدن سرعت عکس العملها.
د: افزایش حساسیت نسبت به حد بالا یا پایین درجه حرارت.
ه: تضعیف قوای بینایی، شنوایی و بویایی.
و: کاهش کنترل بر فعالیت مثانه و روده.

توصیه های طراحی فضای سبز برای سالمندان:
اکنون پس از بررسی ویژگی های سالمندان، رهنمودهایی را برای طراحی فضاهای سبز برای سالمندان ارائه می دهیم که با رعایت این موارد درطراحی فضا برای سالمندان می توان محیط مناسب و دلنشینی را برای این افراد به وجود آورد. این موارد به صورت زیر بیان شده:
۱- فواصل و طول مسیرهای دسترسی از حالت عادی کمتر باشد، برای مثال تعداد و محل قرار گیری سرویس های بهداشتی باید به صورتی باشد، که افراد سالمند در کوتاهترین زمان، و مناسب ترین مسیر ممکن بتوانند به آن دسترسی پیدا کنند. هیچ گونه بلندی یا مانعی در مسیر حرکت افراد سالمند قرار نداشته باشد.
۲- سعی شود تا جای ممکن از مسیرهای شیبدار کمتر استفاده شود و در صورتی که مجبور به استفاده از مسیرهای شیبدار هستیم حدالامکان از نرده در کنار مسیرها برای دستگیری افراد سالمند استفاده شود.
۳- لازم است عوامل محرک حواس بینایی، شنوایی_ لامسه و بویایی در طراحی فضای باز به کار گرفته شود، تا لذت و ادراک محیط به نحو مناسبی انجام بگیرد.
۴- سرنخهای لامسه بسیار مهم و شامل تغییرات در بافت کف پیاده روها و محل برخورد مسیرها یا قبل از محوطه پله هاست.
این تغییر را می توان با تغییر در مصالح کفسازی به وجود آورد
تغییرات در بافت پیاده روها و محل برخورد مسیرها
۵- با توجه به این که سالمندان زودتر از افراد دیگر خسته می شوند، باید در فواصل مشخصی برای این افراد نیمکت های
مناسبی طراحی کرد
طراحی و اجرای نیمکت های مناسب
۶-بهتر است فضاهای خاصی برای ورزشهای سبک و نرمش برای سالمندان در نظر گرفته شود، برای مثال راه رفتن مورد علاقه بسیاری از سالمندان در سنین بالاست، بنابراین می توان با طراحی مسیرهای پیاده روی مناسب و متنوع، به نیاز آنها پاسخ مثبت داد.
۷-یکی از تفریحات افراد سالمند صحبت کردن آنها با یکدیگر است طراحی فضاهایی برای تجمع سالمندان و گفتگو با یکدیگر در خارج ازمسیر های تردد می تواند بسیار مناسب باشد
طراحی فضاهایی جهت تجمع سالمندان در خارج از مسیرهای تردد.

نتیجه گیری:
با در نظر گرفتن مباحث مطرح شده، و این که ایران جزو کشورهای با ساختار جمعیتی بزرگسالان به شمار می آید. و نیز با توجه به این که شمار سالمندان فعال در کشورهای پیشرفته و نیز ایران، که به تنهایی و مستقل در مسکن شخصی خود زندگی و خودرا اداره می کنند، روبه افزایش نهاده است. پس رعایت ضوابط مطرح شده برای سالمندان از جمله موارد ضروری در طراحی های معماری و خصوصا فضای سبز می باشد که طراحان و معماران باید در طراحی های خود به آنها عمل کنند تا محیطی مناسب و قابل استفاده و لذت بخش را برای سالمندان به وجود آورند چرا که خود این افراد نیز روزی جزو این قشر از جامعه محسوب خواهند شد.
شرایط خانه سالمندی از نظر طب سالمندان

متاسفانه با افزایش مشکلات جامعه کنونی افراد ناچارااز یک تعداد اصول رفتاری مناسب انسانی عدول کرده و مجبور میشوند بهترین عزیزان خود را به محلهای بنام خانه سالمندان بسپارند البته از طرفی واقعا نمیتوان گفت این کار یک نوع رفتار ناشایست میباشد شرایط زندگی انسان ماشینی چنان او را سرگم مسایل روزمره نموده که گاها خود را نیز فراموش کرده تا حدی که حتی برای فرار از مشکلات شان به فکر خودکشی نیز میافتد .زندگی ماشینی با تمام بیرحمی های خود امکاناتی را نیز برای رفاه افراد مخصوصا سالمندان فراهم آورده است .تعدادی از سالمندان به خاطر بیماریهای خاص مثل بیماریهای شدید روانی یا مشکلات حرکتی قادر به انجام کارهای روزمره خود نبوده و از طرفی فرزندان و خانواده های آنها نیز به علت کار روزانه خود و یا نبود جا برای نگهداری از این سالمندان مجبور میشوند آنها را به خانه های سالمندان بسپارند.امروزه سرای سالمندان به عنوان محلی ناگزیر برای اسکان تعدادی از سالمندان که جایی را برای زندگی ندارند یا وضعیتی دارند که خانواده ناچار به سپردن آنان به این اماکن هستند ، به شمار می رود اما همین اماکن نیز باید استانداردهایی را فراهم کند .

شرایط خانه سالمندی از نظر طب سالمندان
متاسفانه با افزایش مشکلات جامعه کنونی افراد ناچارااز یک تعداد اصول رفتاری مناسب انسانی عدول کرده و مجبور میشوند بهترین عزیزان خود را به محلهای بنام خانه سالمندان بسپارند البته از طرفی واقعا نمیتوان گفت این کار یک نوع رفتار ناشایست میباشد شرایط زندگی انسان ماشینی چنان او را سرگم مسایل روزمره نموده که گاها خود را نیز فراموش کرده تا حدی که حتی برای فرار از مشکلات شان به فکر خودکشی نیز میافتد .زندگی ماشینی با تمام بیرحمی های خود امکاناتی را نیز برای رفاه افراد مخصوصا سالمندان فراهم آورده است .تعدادی از سالمندان به خاطر بیماریهای خاص مثل بیماریهای شدید روانی یا مشکلات حرکتی قادر به انجام کارهای روزمره خود نبوده و از طرفی فرزندان و خانواده های آنها نیز به علت کار روزانه خود و یا نبود جا برای نگهداری از این سالمندان مجبور میشوند آنها را به خانه های سالمندان بسپارند.امروزه سرای سالمندان به عنوان محلی ناگزیر برای اسکان تعدادی از سالمندان که جایی را برای زندگی ندارند یا وضعیتی دارند که خانواده ناچار به سپردن آنان به این اماکن هستند ، به شمار می رود اما همین اماکن نیز باید استانداردهایی را فراهم کند .

پا گذاشتن به دوره سالخوردگی با بروز تغییرات جسمانی متعددی همراه است که توانایی‌ها و قابلیت‌های جسمانی فرد را محدود می‌کند. به همین دلیل محیط زندگی سالمند باید طوری طراحی شود که او با تمام بیماری‌ها، محدودیت‌ها و ناتوانی‌های احتمالی خود بتواند به راحتی در آن زندگی کند. ویژگی‌های لازم برای این محیط، یعنی سرای سالمندان را از چند نگاه می‌توان بررسی کرد. حداقل استانداردهای لازم برای تأسیس سرای سالمندان در کشور توسعه‌یافته‌ای مانند انگلستان به شرح زیر است:

اتاقهای خانه سالمندان
به طور کلی در هر اتاق نباید بیش از ۴ نفر زندگی کنند. اتاق حتما ً باید دارای یک پنجره باشد.فضای کافی برای جابه‌جا کردن و حرکت دادن ویلچر موجود باشد وحتما داخل واحد حمام داشته باشد.
درِ اتاق نیز نباید به داخل اتاق‌های دیگر باز شود.
کنار یا بالای تختخواب بیمارباید زنگی برای صدا کردن فوری پرستار یا اعلام خطر وجود داشته باشد و آب خوردن در دسترس سالمند باشد. همچنین نور کافی برای مطالعه در رختخواب فراهم شود (مثل یک چراغ مطالعه کوچک در بالای تخت).
اگر محیط خصوصی امکان پذیر نیست در فاصله بین تختخواب‌های اتاق پرده‌ای باشد تا در صورت نیاز، سالمند بتواند با کشیدن پرده یک محیط خصوصی برای خود ایجاد کند. تخت نسبت به پنجره باید دید داشته باشدو یک صندلی راحت در کنار تخت باشد.همچنین هر سالمند باید یک کمد جداگانه وهم‌اتاقی‌های سازگار، همزبان و متناسب با خود داشته باشد. در صورت تمایل، اتاق تلفن داشته باشد وملحفه‌های تمیز در دسترس باشد.

دستشویی و توالت‌ خانه سالمندان
طراحی این مکان‌ها باید طوری باشد که ویلچر در آن‌ها به راحتی وارد و خارج شود و امکانات مناسب برای افراد معلول داشته باشد.
سینک‌ها باید مجهز به آب سرد و گرم باشد.در این مکان میله‌های حمایت‌کننده‌ای باشد که فرد بتواند در حین حرکت دست خود را به آن‌ها بگیرد و از آن‌ها برای تسهیل حرکت استفاده‌ کند.
در این مکان‌ها باید زنگ‌هایی وجود داشته باشد که در صورت بروز حادثه فوراً پرستار‌ها مطلع شوند.
سالن‌ها و اتاق نشیمن خانه سالمندان
اماکن عمومی نیز باید نور کافی داشته باشند. همچنین در تمام اتاق‌ها، پریز‌های برق و وسایل خطرناک باید با رنگ‌هایی که به شدت جلب توجه می‌کنند (مثل قرمز پررنگ و غیره) مشخص شوند.
در سالن‌ها و اتاق‌ها باید میله‌هایی دور‌تا‌دور اتاق وجود داشته باشد که سالمند در هنگام حرکت بتواند از آن‌ها کمک بگیرد.
سالن و راهرو ها باید دست کم آن‌قدر وسعت داشته باشد که به طور همزمان دو ویلچر بتوانند از کنار هم عبور کنند. همچنین برای استراحت سالمندان صندلی‌ها و کاناپه‌های راحتی باید در آن تعبیه شود . یک تابلوی اعلانات نیز لازم است تا قوانین و خبر‌های سرای سالمندان را به اطلاع ساکنان برساند.

سالن تفریح و ورزش خانه سالمندان
تـمام مـؤسـسات سالمندان باید دارای سالن‌های مناسبی برای ورزش و تفریح سالمندان باشند.وسایل سرگرمی و تفریح متناسب با شرایط به میزان کافی در آن‌جا وجود داشته باشد.مکان‌ها یا اتاق‌های خصوصی مناسبی برای ملاقات‌ با دوستان یا اعضای خانواده داشته باشد.در ضمن، اتاق‌های خصوصی برای انجام معاینات و اقدامات پزشکی در آن‌ها تعبیه شده باشد.
ویژگی های محیطی خانه سالمندان

مؤسسه باید تمیز باشد و از نظر ظاهری مرتب به نظر برسد،بو و هوای مطبوع داشته باشدواز سروصدای ترافیک شهر یا دیگر صدا‌های آزار‌دهنده دور باشد. تهویه مناسب هوا و اعتدال درجه حرارت در زمستان‌ها و تابستان‌ها،دسترسی به تلفن عمومی برای همه وصندوق مخصوص برای نامه‌ها و مرسولات هر فرد در نظر از دیگر لوازم و شرایط چنین موسسه ای است.
تمبر و لوازم مورد نیازنیزباید مهیا باشد تا فرد بدون مشکل بتواند نامه بفرستد.

اقدامات ایمنی و محافظتی خانه سالمندان
محیط باید فاقد خطراتی نظیر نور کم‌، مسیر سنگلاخ، صندلی‌های ناپایدار و در حال شکستن یا وسایل دست‌وپاگیری باشد که ممکن است فرد در هنگام راه رفتن به آن‌ها برخورد کند.
به طور سالانه این اماکن باید از نظر امنیت در برابر آتش، زلزله و حوادث دیگر به طور رسمی ‌بررسی و بیمه شوند.مسیر‌های خروج اضطراری باید در نظر گرفته شده باشد.وامکانات اطفاء حریق فراهم باشد. وسایل کمک‌های اولیه و اورژانس وزنگ خطر‌های مناسب در تمام ساختمان جهت اطلاع‌رسانی فوری و اورژانس به تمام سالمندان نیز باید وجود داشته باشد. با توجه به مشکلات شنوایی در این سنین، صدای این زنگ خطر‌ها باید طوری باشد که تمام سالمندان به راحتی آن را بشنوند (حتی اگر خواب هستند)‌.
تعداد پله‌های طبقات نباید زیاد باشد و باید آسانسور به میزان کافی برای حرکت در بین طبقات وجود داشته باشد.
برای پنجره‌ها، تراس‌ها و پشت‌بام، نرده‌های محافظ تعبیه شده باشد.

نیازهای طبی سلمندان
تمام دارو‌های مورد نیاز بیمارباید مهیا باشد. همچنین وجود پرستارهای مجرب و دوره‌دیده برای انجام کمک‌های اولیه و اقدامات احیا به طور شبانه‌روزی وویزیت روزانه توسط پزشک عمومی‌ در صورت نیاز وامکان برقراری تماس فوری با پزشک در موارد اضطراری از قبل هماهنگ‌شده باشد.در صورت نیاز باید امکان ویزیت توسط متخصص بیماری‌های مختلف موجود باشد. این فرصت باید به بیمار داده شود که در صورت احساس نیاز بتواند توسط پزشک شخصی خود معاینه و درمان شود.
وجودامکانات فیزیوتراپی در مرکز وهماهنگی با نزدیک‌ترین بیمارستان‌ها برای پذیرش بیماران اورژانسی از ضروریات ست ضمنا باید دفتری در مرکز وجود داشته باشد که بیماری‌ها و شرایط هر بیمار و آدرس، شماره تلفن و نحوه ارتباط برقرار کردن فوری با چند نفر از نزدیکان او در آن خوانا و مرتب به طور مستمر ثبت شود.
باید مکان خاصی برای افراد تعبیه شود تا به مسائل مذهبی خود به راحتی رسیدگی کنند.اتاق مطالعه و کتاب‌ها و لوازم مورد نیاز در این زمینه مهیا باشد.امکان شرکت در مراسم مذهبی، تفریحی یا خانوادگی در خارج از مؤسسه برای فرد فراهم باشد وبرنامه‌های سرای سالمندان آن‌قدر انعطاف‌پذیر طراحی شود که فرد در صورت عدم تمایل بتواند در هر کدام از آن‌ها شرکت نکند.
همچنین بایداقدامات مناسب برای تعطیلات، اعیاد یا روز تولد افراد سالمند مؤسسه در نظر گرفته شود.

نام فایل : اصول ، ضوابط و استاندرادهای طراحی خانه سالمندان